Verveling
Een heel themanummer over de verveling. Moet ik het daar dan ook nog over hebben? Wat ik onder geen beding wil is: psychologisch uitpluizen wat verveling is of wat de oorzaken zijn. En al helemaal niet: suggereren dat ik een oplossing weet, een remedie om eruit te komen. Om zoiets van mij te verwachten ligt natuurlijk wel voor de hand, zeker met het baantje dat ik bij deze club heb: 'hij moet wel iets hebben in zijn trukendoos, of in ieder geval in de trukendoos van de traditie die hij vertegenwoordigt.' Mis. Forget it.
Laat ik maar beginnen met een citaat van Pascal, dat ik enkele jaren geleden al eens aanhaalde in het themanummer “Wachten” van ons tijdschrift. Pascal zegt over de verveling iets indrukwekkends. Namelijk dat heel ons leven bestaat uit het zoeken naar verstrooiing – divertissement noemt hij het - om maar niet de verveling te voelen die daarachter ligt. Hij adviseert ons om niet langer weg te vluchten voor die verveling, maar daar juist in te blijven. En dan volgt meteen daarna die wonderlijke uitspraak dat die verveling eigenlijk de grondhouding is van onze ziel, van onze menselijke natuur en dat wij daar zelf niets aan kunnen doen. Geen truc, geen methode, geen therapie, niets kan ons hier helpen. Wachten en waken is de enige weg.
En dan?
Hoever kan die verveling gaan? Hoe ondraaglijk kan ze worden? Misschien moeten we toch weer terug naar wat Hisamatsu zegt over de ontdekking, juist in het wachten en waken, van “de ondraaglijke bodemloosheid van het bestaan”. U kunt het uitgebreid nalezen in Kloppen waar geen poort is. Maar vanwege de cruciale betekenis citeer ik de belangrijkste passage hier nog eens uitvoerig:
“Tegenwoordig wordt er veel gesproken over het aanvaarden van het bestaan als realiteit. Maar toch komen overal ter wereld nihilistische stromingen op, vooral op het gebied van het denken en de literatuur. De oorzaak daarvan is dat, hoe wanhopig wij ook proberen de feitelijke wereld te aanvaarden, die wereld toch steeds een bodemloosheid kent die ondraaglijk is. Maar terwijl het gewone nihilisme slechts beschouwend en sentimenteel is, is het ware nihilisme dit in het geheel niet. Het onthult mijn naakte bestaan, en hoe dieper we daar in doordringen, hoe ondraaglijker het is om te blijven zoals we zijn.
Het niets op de bodem van ons bestaan moet worden opgevat als het diepste lijden van ieder van ons. Iemand die zegt, dat de bodemloosheid van het nihilisme hem of haar niet raakt, weet niet wat echt nihilisme is. Het is de wortel en de bron van lijden, van een lijden dat kwalitatief anders is dan alle andere vormen van lijden. Het is één geheel, totaal en ondeelbaar. We worden in dit lijden ondergedompeld. We zaten er altijd al in: het is onze feitelijke staat van menszijn”.
Lees verder