© Kees Voorhoeve
“Elke ochtend als we wakker worden hebben we weer 24 splinternieuwe uren om te leven. Wat een kostbaar geschenk! Het ligt in ons vermogen zo te leven dat deze 24 uur onszelf en anderen vrede en geluk brengen. Vrede is hier en nu te vinden, in alles wat we zien en doen. De vraag is alleen: zijn we ermee in contact? Verlichting, vrede en vreugde kunnen ons niet door een ander geschonken worden. De bron zit in onszelf. Om werkelijk te leven, moeten we terugkeren naar het nu. Het voertuig dat ons naar het heden terugbrengt is onze bewuste ademhaling." (1)
"Het is een groot voorrecht om in deze drukke maatschappij af en toe met je aandacht naar de adem terug te kunnen gaan. Op elk moment van de dag kun je je op je ademhaling richten waar je ook bent en wat je ook doet; niet alleen wanneer je in de meditatieruimte zit maar ook als je thuis of op kantoor aan het werk bent of als je in de auto of de bus zit. Er zijn allerlei oefeningen die je kunnen helpen om met je aandacht bij de adem te blijven en te verwijlen in het hier en nu ". (2)
Of we nu afwassen, lopen, autorijden en koken, Thich Nhat Hanh ziet het leven als een kunstwerk. In de dagelijkse handelingen vrede, kalmte en openheid uitdrukken. Hij geeft verschillende voorbeelden vanuit het dagelijkse leven om terug te keren naar onze ware natuur, die open en helder is. Mediteren kan je eigenlijk overal, bijvoorbeeld tijdens de afwas:
"Je kunt volgens mij alleen maar denken dat afwassen niet leuk is als je er niet mee bezig bent. Als je eenmaal met opgestroopte mouwen en met je handen in het warme water bij de gootsteen staat, is het werkelijk heel prettig. Ik neem graag de tijd voor elk bord en ben me helemaal bewust van het bord, het water en mijn bewegingen. Als ik me ga haasten om eerder aan mijn toetje toe te komen, weet ik dat de tijd dat ik met de afwas bezig ben onplezierig zal zijn en niet de moeite waard om geleefd te worden.
Dat zou jammer zijn, want elke minuut, elke seconde van het leven is een wonder. Elke gedachte en elke handeling waar we het zonlicht van ons bewustzijn op laten schijnen wordt heilig. Ik moet toegeven dat ik iets langer over de afwas doe, maar beleef elk moment ten volle en ik ben gelukkig. Afwassen zowel een middel als een doel in die zin dat we niet alleen afwassen om alles weer schoon te krijgen, maar ook om het afwassen zelf, om elk moment ten volle te beleven." (3)
Toch is dit aandachtig oefenen geen gemakkelijke opgave, omdat we in onze westerse cultuur erg doelgericht bezig zijn. We willen dingen hebben, vanuit een bezitsdrang op zoek naar bevrediging. We hebben moeite om op ontspannen wijze handelingen te verrichten. We zijn gehaast bezig en hebben al helemaal moeite om dingen te doen die voor ons geen nut lijken te hebben. Onze dagelijkse houding kenmerkt zich meer door onrust en afwezigheid dan door “aandachtig zijn”. We leven daardoor in een bewustzijnsvernauwing. We worden door gebeurtenissen geleefd. We raken zo gefascineerd door dingen en processen om ons heen dat we niet echt leven. We bevinden ons in de wereld van Samsara, zoals dat in de boeddhistische filosofie wordt uitgedrukt. Samsara is de ervaringstoestand van afgedwaald zijn. We zijn niet bewust aanwezig maar we laten ons automatisch en constant mee sleuren door dat wat zich aandient. We zijn zodoende afwezig en leven in een wereld van schimmen:
"De eucharistie is een oefening in bewust aanwezig zijn. Toen Jesus het brood brak en het met zijn discipelen deelde, zei hij “Eet dit. Dit is mijn lichaam'. Hij wist dat de discipelen werkelijk deelhadden aan het leven op het moment dat zij een stukje brood met volle aandacht aten. In hun dagelijkse leven waren zij waarschijnlijk met hun aandacht bij heel andere dingen tijdens het eten, waardoor brood geen brood meer was, maar een schim. Als we in gedachten verzonken zijn, zijn de mensen die we dagelijks om ons heen zien slechts schimmen; ze bestaan niet echt voor ons en wij zijn zelf ook maar een schim. Door te oefenen met onze aandacht te blijven bij wat we aan het doen zijn, kunnen we werkelijk aanwezig zijn. Wanneer we er zelf echt zijn, zullen we ook echte mensen om ons heen zien en is het leven in al zijn volheid aanwezig. Of we nu brood eten, een mandarijn of een koekje, de kunst blijft om er met onze aandacht bij te zijn." (4)
Ook al willen we oprecht oefenen met “aandachtig zijn”, steeds vallen we weer terug in onze beperkte egocentrische levenshouding. Het automatisch laten meeslepen heeft voor ons een veilige kant. Ik wil liever verzinken in zekerheid in plaats van mijn frustratie tegemoet te treden. Het is toch ook indrukwekkend overgeleverd te zijn aan de zuigkracht van de wereld en vanuit een roes mijn vastgeroeste denkpatronen tot rust te brengen.
De eenvoud van het moment slaan we echter over. Iedere keer als we proberen direct aandacht te schenken aan de ervaring van het moment en een innerlijke kalmte proberen te creëren, komt er meteen weer een tegenreactie van allerlei 'ikken' die de baas willen spelen. Op zoek naar macht, erkenning, bevestiging, de leegte opvullend, lekker fascinerend. We zijn verstrikt in onze eigen identificaties en het lijkt een onmogelijke opdracht deze diep gewortelde bewustzijns-vernauwing te ontrafelen. Wat zal er gebeuren als het gedrag van die vele 'ikken' ontmaskerd wordt? Mijn hoofd vol spanning, golven van energie, storm en omweer, een overweldigende angstervaring en meteen weer de neiging om weg te vluchten. Loslaten doet pijn. De vele 'ikken' verzetten zich snakkend naar voeding, de situatie staat op scherp. Ik wil loslaten maar kan het niet. Zo veel onrust. Ik ga er toch in mee en laat mij beïnvloeden. Even later baal ik van deze afwezige houding. Wat is nu werkelijk de grondtoon in mijn leven? Hoe kan ik veranderen?
"Is het wel eens gebeurd dat je naar een gruwelijk televisieprogramma zat te kijken en dat je het niet uit kon zetten? De rauwe stemmen en de schietpartijen creëren een hoop onrust, maar toch kun je er niet toe komen om de knop om te draaien. Waarom kwel je jezelf zo? Wil je je ramen niet sluiten? Ben je bang voor de leegte en de eenzaamheid die je misschien tegen komt al je met jezelf alleen bent? Als we naar een slecht programma kijken, worden we dat programma. We zijn wat we voelen en wat we waarnemen. Als we boos zijn, zijn we boosheid. Als we liefdevol zijn, zijn we liefde. Waarom openen we onze ramen voor slechte tv-programma's waar we met klamme handen en een kloppend hart naar zitten te kijken en waar we een uitgeput gevoel aan over houden? Wie staat toe dat zulke programma's gemaakt worden en dat zelfs de allerkleinsten ernaar kijken? Wij! We zijn niet kritisch genoeg en kijken maar al te graag naar wat het scherm te bieden heeft. We zijn te eenzaam, telui of te verveeld om ons eigen leven vorm te geven. We zetten de tv aan en laten hem aanstaan en laten zo toe dat anderen de vorm en richting van ons leven bepalen en ons ten gronde richten. Op deze manier raken we onszelf kwijt en geven we ons lot uit handen. Ik heb het natuurlijk niet alleen over de televisie. Er zijn duizend en één dingen waar we ons in kunnen verliezen. Hoe vaak gebeurt het niet op een dag dat onze aandacht alle kanten uit getrokken wordt en dat we onszelf helemaal kwijt raken? Als we onszelf en onze gemoedrust willen beschermen, moeten we heel alert zijn. Ik zeg niet dat we alle ramen dicht moeten doen. We kunnen onze ramen openen en er bewust naar kijken, bewust blijven van onze ademhaling, zonder onszelf te verliezen. Zolang de zon van ons bewustzijn schijnt kunnen we de meeste gevaren vermijden en zal het beekje helderder zijn, de muziek harmonieuzer en de ziel van de filmmaker helemaal zichtbaar." (5)
“Aandachtig zijn” en bewust ademen vormen de basis om te proberen evenwichtig te leven. Tegelijkertijd ontdekken we ook allerlei negatieve kanten van ons bestaan die we niet zomaar kunnen oplossen. Hoe kunnen we innerlijke kalmte creëren en de eenvoud van het moment ervaren als er steeds frustrerende en pijnlijke zaken dwars zitten. Hoe kunnen we met al die frustrerende en pijnlijke gevoelens leren omgaan?
Ook hier geeft Thich Nhat Hanh aan dat “aandacht” een sleutel vormt voor het transformeren van gevoelens:
"Boosheid is een onaangenaam gevoel. Zij is als een vlam die onze zelfbeheersing verteert en ons dingen doet zeggen en doen waar we later spijt van hebben. Iemand die boos is verkeert zichtbaar in de hel. Woede en haat zijn bouwstenen van de hel. Als er geen boosheid in ons is, is onze geest rustig en helder. De afwezigheid van boosheid is de basis voor werkelijk geluk, liefde en mededogen. We kunnen onze liefdevolle aandacht vragen onze boosheid gezelschap te houden. Niet met de bedoeling om haar te onderdrukken of te verdrijven, maar om ervoor te zorgen. Liefdevolle aandacht is geen rechter. Het is eerder een grote zus die op haar kleine zusje past en haar met zorg en genegenheid terzijde staat. Door ons op onze ademhaling te concentreren kunnen we onze aandacht levend houden en onszelf volledig leren kennen." (6)
Het is boeiend te zien hoe Thich Nhat Hanh op deze wijze met gevoelens omgaat. Gevoelens subtiel toelaten, ze accepteren en vervolgens niet meer meegesleurd worden. Gewoon proberen bewust-er-te-zijn met innerlijke kalmte in elke stap die we zetten. Een soort betrokken-onbevangen-zijn. Zodoende scheppen we werkelijk ruimte waar inzicht en inspiratie tot bloei kunnen komen.
Noten (1) t/m (6):
Alle citaten zijn afkomstig uit het boek van Thich Nhat Hanh
"Iedere stap is vrede", Uitgeverij Ankh-Hermes 1994