Tenzin Wangyal Rinpoche
Als je verblijft in open gewaarzijn, brengt de eenheid van openheid en gewaarzijn onmetelijke liefde, compassie, vreugde en gelijkmoedigheid voort. De geboorte van deze kwaliteiten wordt dynamische energie genoemd. Het kan zijn dat je op zo’n moment een gevoel van vreugde in je hart ervaart. Je rust in je lichaam, je rust in je adem, je verbindt je met de ruimte van je geest; alles ondersteunt je. Er is liefde, als je het eenvoudig toelaat. Er is compassie, als je het eenvoudig toelaat. Als je jezelf eenvoudig toestaat om gelijkmoedigheid te voelen, is die er. Omdat je open bent, ben je helder; daardoor ben je in staat om te zien en om toe te laten wat er in je aanwezig is. Al deze verlichte kwaliteiten worden spontaan volmaakt door te zijn. Wanneer er geen verduistering is, kun je dit ervaren. Telkens wanneer je gewaar bent van een bepaalde kwaliteit, word je gevoed. Wanneer je rust in die onscheidbare staat van openheid en gewaarzijn, de onscheidbare staat van moeder en kind, word je gevoed.
Het dzogchen onderricht zegt dat het verblijven in de natuur van de geest voldoende is voor het bereiken van spirituele verlichting. Dat is de reden dat er niet zoveel nadruk wordt gelegd op het ontwikkelen van compassie als in andere tradities; het idee is dat door te rusten in de natuur van de geest compassie vanzelf zal opkomen. Voor degenen die de mogelijkheid hebben om een aanzienlijke hoeveelheid tijd te besteden aan de oefening van het verblijven in gewaarzijn, is dit onderricht duidelijk. Maar hoe is het voor degenen onder ons die een druk leven hebben en niet de tijd hebben om uren te besteden aan het zitten in meditatie? Voor de meeste gewone mensen, voor wie gedachten en emoties een belangrijk deel van het alledaagse leven zijn, is het belangrijk om meer gewaar te zijn van de situaties waarin we onszelf bevinden. Wanneer je bijvoorbeeld naar je leven kijkt om te ontdekken wat je energie wegneemt, vind je misschien een aantal dingen die ervoor zorgen dat je sneller oud wordt, gedrag dat je ziek kan maken, of gewoontepatronen die je relaties in de weg kunnen zitten. Hoe meer van die stressvolle patronen in je aanwezig zijn, hoe kritischer je over jezelf zult zijn en vol oordelen.
Misschien weet je niet waarom je je zo energieloos voelt. Toen ik voor het eerst een smartphone had, begreep ik maar niet waarom de batterij zo snel leeg raakte. Iemand vertelde me toen dat er manieren waren om de batterij langer te laten meegaan, en vooral dat er, zonder dat ik het wist, veel onnodige applicaties draaiden op mijn telefoon. Die onnodige applicaties putten de batterij uit. Door ze eenvoudig te vinden en af te sluiten ging mijn batterij langer mee. Op een vergelijkbare manier zijn er patronen waar je je volledig onbewust van bent, maar die onophoudelijk doorgaan. Het kan een alomtegenwoordige bezorgdheid zijn die je door de dag vergezelt. Deze applicatie is actief maar je bent je er niet bewust van. Aan het einde van de dag voel je je leeg en uitgeput. Wanneer je eenvoudig in de natuur van de geest verblijft, zijn die patronen van hoop en angst er natuurlijk niet tijdens je meditatie. Dat betekent echter dat je zo lang moet verblijven als nodig is om die patronen op te laten lossen.
Wanneer je meditatie voorbij is en je verder gaat met je leven, keren die patronen mogelijk terug. Daarom is het nodig om meer gewaarzijn te brengen naar de details van jouw persoonlijke patronen, en er beter naar te kijken terwijl je je leven leeft. De meeste mensen willen niet dat het leven hun energie wegneemt – ze willen dat het leven hen voedt. Wanneer je in je meditatie contact maakt met de onbegrensde ruimte, de moeder, de bron van zijn, dan is dat alsof je de stekker trekt uit datgene wat je uitput. Maar ook wanneer je niet mediteert, kun je je op elk moment loskoppelen door contact te maken met de onbegrensde ruimte, door je gewaarzijn te brengen naar de rust, stilte en ruimte. Dan ben je vrij. Zolang je die verbinding kunt bewaren, ben je vrij van uitputtende patronen. Je moet je dus allereerst loskoppelen van hetgeen je uitput.
Wanneer je gewaar bent van de onbegrensde ruimte zul je vervolgens ontdekken dat je meer energie tot je beschikking hebt. Wanneer moeder en kind samenkomen – wanneer je gewaarzijn zich verbindt met de ruimte – en je je meer thuis voelt in dat open gewaarzijn, zul je vanzelf voedende kwaliteiten ervaren. Natuurlijk is een kwaliteit altijd aanwezig, of je die nu herkent of niet, maar het helpt als je gewaar bent van haar aanwezigheid. Ik wil je niet aanmoedigen om te denken over een kwaliteit of om iets te verzinnen, maar om gewaar te zijn van een kwaliteit.
Een voorbeeld van denken over een voedende kwaliteit is als je tegen jezelf zegt Ik hoor me niet slecht te voelen. Ik moet me goed voelen, dus ik zal blije gedachten hebben. Of je nu goede of slechte gedachten hebt, ze verduisteren op dezelfde manier je openheid. Als je moet kiezen zijn goede gedachten plezieriger, maar wanneer het gaat over contact maken met de open ruimte van zijn, werken zowel goede als slechte gedachten verduisterend. Veel psychologische oefeningen gaan over het opwekken van goede gedachten, maar het dzogchen onderricht moedigt zulke oefeningen niet aan. Zoals het gezegde luidt, maakt het niet uit of je op je hoofd wordt geslagen met een steen of met een klomp goud – het gevolg is pijn. In dit onderricht word je niet gevraagd om je gedachten te verbeteren, maar ben je eenvoudig gewaar van wat er is. Je probeert niet met je gedachten ‘je eigen werkelijkheid te scheppen’, maar je bent eenvoudig gewaar van de werkelijkheid van vreugde die al aanwezig is. Wanneer je je bewust wordt van vreugde is dat een magisch moment.
Als je het gewaarzijn van vreugde of liefde naar de pijnidentiteit brengt, verlicht dat je ervaring van pijn voor een groot deel. Ze lost eenvoudig op. Een groot deel van onze ervaring van pijn is heel afhankelijk van de manier waarop we die waarnemen. De geest kan ook een effect hebben op wat we misschien zien als de natuurwetten van het lichaam. Wanneer je door de ervaring van rust, stilte en ruimte contact maakt met de onbegrensde ruimte, en de positieve kwaliteiten ervaart die beschikbaar komen, ben je in staat om je pijn er te laten zijn zonder strijd. Door je pijn op deze manier er volledig te laten zijn word je bevrijd van de omstandigheden waardoor pijn opkomt. Gedurende die momenten van gewaarzijn is elke in- en uitademing helend. Wanneer je je gewaarzijn brengt naar het eenvoudige ritme van je adem die naar binnen en weer naar buiten stroomt, kun je een diep gevoel van loslaten en opengaan ervaren.
Het onderricht zegt dat de subtiele onderliggende structuren van ons pijnlichaam zich vanzelf uitputten wanneer we verblijven in de natuur van de geest. Als gedachten en emoties opkomen, vinden ze vanzelf bevrijding in de openheid van de geest, omdat we ze niet voeden. Doordat dit gebeurt, hebben ze niet langer de kracht om onze handelingen te sturen. Kan dit uitputten of deze bevrijding de patronen beïnvloeden die zijn ingebed in ons DNA en onze cellen? Samsara, het eindeloze wiel van lijden, is het gevolg van het afgescheiden zijn van openheid, van de innerlijke bron. Wanneer je openheid niet herkent, verlies je het contact met jezelf, wat kan leiden tot lichamelijke ziekte en emotionele pijn.
Volgens de traditionele Tibetaanse geneeskunde is de bron van alle ziekte onwetendheid, het niet herkennen van de bron van ons wezen. Wanneer moeder (leegte, openheid, ruimte) en kind (gewaarzijn) samenkomen, worden de oorzaken van ziekte niet voortgezet. Dit is een traditionele Tibetaanse manier om uit te drukken dat hoe meer je gewaar bent van openheid als jouw moeder of bron, des te meer de kracht van de patronen van het pijnlichaam wordt verstoord en verzwakt. Wanneer op deze manier stress vermindert, nemen ook de negatieve gevolgen van die stress af – je onevenwichtige reacties op uiterlijke moeilijkheden. De onwetende, afgescheiden, ongezonde geest veroorzaakt lijden. Op het moment dat je gewaar bent, verandert de kracht en de richting van je lijden. Verwarring lost op aan de bron.
Het vertrouwen in dit proces kan je helpen en stimuleren om je keer op keer naar de innerlijke toevlucht te richten. Dat vertrouwen kan je ook troost en bescherming bieden in moeilijke tijden. Eenvoudig vertrouwen of geloven in wat het onderricht zegt is echter niet genoeg. Het is voor ieder van ons belangrijk om voor onszelf de waarheid van het onderricht te ontdekken en te ervaren. Pas het medicijn direct in je leven toe op het lijden dat je ervaart. Je zult het bewijs zien. Sta ervoor open om te vertrouwen, maar neem het medicijn.
Stel je voor dat je naar een goed restaurant gaat en de menukaart leest. Denk je dat je alleen door het lezen van het menu een voedzame maaltijd krijgt? Dat klinkt natuurlijk belachelijk. Maar eigenlijk is dat wat we in de westerse cultuur doen: we lezen veel en denken dat we dingen weten omdat we intellectueel begrijpen wat we hebben gelezen. Daar laten we het dan bij, en zoeken dan naar de volgende nieuwtje om ons bezig te houden op het pad. Dit zal ons echter niet helpen om bevrijding te vinden van lijden en onwetendheid. Tenzij we bezig gaan met de oefening door het vinden van rust, stilte en ruimte, zijn we net als die persoon die het menu leest maar niet tot eten komt. Ik wil je aanmoedigen om dieper te kijken. Vind jouw persoonlijke grens van ongemak en wees daar aanwezig, open en gewaar. Laat je ervaring volledig toe, in open gewaarzijn. Verlies niet het contact met jezelf door het spoor van gedachten of analyse te volgen. Wees aanwezig, op een warme manier. Wees levend en wakker in elk moment van je leven. Je zult een beloning vinden die je ego zich niet kan voorstellen.
Meditatie is meer dan passief zitten en het leven te beschouwen dat voorbij stroomt. Het is veel meer een actief proces van bezig gaan met transformatie. Misschien denken sommige mensen dat je je tijd verdoet als je mediteert. Ze raden je aan om naar een film of op vakantie te gaan in plaats van te mediteren; meditatie lijkt op stilzitten en niks doen. Maar niemand anders kan weten hoezeer je afstand doet van je ongezonde patronen en je batterij oplaadt door te zitten en weer contact te maken met de bron van zijn. Door te gaan zitten en gewaar te zijn, verander je je leven. Door rust te nemen en contact te maken met de toevlucht van je innerlijke wezen, al is het maar voor een moment, verander je je leven. Datgene wat je over het hoofd zag of waarvan je dacht dat het niets was, wordt de grootste schatkamer die je je kunt voorstellen. Misschien zul je, net zoals de oude monnik die ik in Tibet ontmoette, beseffen dat je alles hebt wat nodig is om de rest van je leven te kunnen oefenen. En door zo te oefenen zul je de geschenken ontdekken die er voor je zijn, en die geschenken delen met ontelbare anderen die je door je leven heen ontmoet.
Fragment uit hoofdstuk 9 van De stralende geest
Website van Ligmincha Nederland / Tenzin Wangyal Rinpoche
