~Tom Hannes
Mijn schoonmoeder is zeer negatief (net als mijn schoonzuster) en
wenst alles en iedereen het negatieve toe... Haar gedachten zijn
destructief. Hoe kan ik mezelf daartegen beschermen en hoe moet ik daar
als boeddhist tegenover staan?
~ Anoniem
Je vraag is niet zo gemakkelijk. Niet alleen
omdat ik jouw situatie niet ken. Ook omdat ik niet zeker ben of het
klassiek boeddhisme wel zo'n sterk CV heeft in het omgaan met
familietoestanden. Het boeddhisme is ontstaan onder bedelmonniken die
hun families verlaten hadden om een ontwaakt leven te leiden. Die
wanhopige houding tegenover het lekenleven is tegenwoordig wel wat
getemperd, maar niet helemaal verdwenen. Dus als jij een 'volwaardig'
boeddhistisch lekenleven wil leiden, moet je creatief zijn. Dat is
boeiend. Je zult van je hindernissen je kernpraktijk moeten maken. Dat
is revolutionair. En je zult zelf een stappenplan moeten bedenken met
boeddhistisch materiaal. Dat zou er misschien zo kunnen uitzien:
1 Wees geduldig met je eigen emoties
Ken
je de one-liner: “Wie denkt verlicht te zijn, moet maar eens zijn
familie bezoeken”? Dat vind ik een heel goeie! Familiesituaties zijn
nesten van gehechtheden, rare denkbeelden, identificaties, kwetsuren,
verwachtingen en teleurstellingen. Die gieren onophoudelijk onbewust
door je lijf en door de lijven van je familieleden. Familietoestanden
beheren lijkt daarom op pingpong spelen met vijfhonderd balletjes
tegelijkertijd. Spanningen met schoonfamilie zijn nog ingewikkelder,
want het gaat om de ouders van je partner. Pingpong dubbelspel met
zesduizend ballen, dus, volgens oude spelregels die jij nooit echt te
weten komt.
Dat maakt dat bijna iedereen zich het minst wijs
gedraagt in zijn familie. Het is goed om dat te beseffen. Om geduld te
oefenen voor je eigen heftige emoties. Dat is de eerste stap om ze ten
goede te veranderen.
2 Durf oppervlakkig te zijn
Een
misvatting over een ontwaakt leven is dat we diep moeten graven om tot
een essentie te komen. Dat is een volslagen idioot idee. Soms spreken we
wel over 'diepe' concentratie, maar dat is een slecht woord, want het
heeft niets met diepte te maken. Boeddhistische concentratie dient om je
op je gemak te doen voelen, zodat je het lef kunt opbrengen om de
realiteit te zien zoals ze zich aandient. Meestal durven we dat niet,
omdat we onder de invloed zijn van allerlei angsten en idiote
denkbeelden. (Over dieptes bijvoorbeeld.)
Dus concentreer je
even, kalmeer en kijk naar de oppervlakte van je geest! Wat toont zich
daar? Als ik oppervlakkig durf te zijn, valt me in jouw vraag vooral op
dat jij je schoonmoeder samenvat als iemand 'die alles en iedereen het
negatieve toewenst.' Dat is iets wat jij doet. En daarmee kun je al aan
de slag.
Je vraag is niet zo gemakkelijk. Niet alleen
omdat ik jouw situatie niet ken. Ook omdat ik niet zeker ben of het
klassiek boeddhisme wel zo'n sterk CV heeft in het omgaan met
familietoestanden. Het boeddhisme is ontstaan onder bedelmonniken die
hun families verlaten hadden om een ontwaakt leven te leiden. Die
wanhopige houding tegenover het lekenleven is tegenwoordig wel wat
getemperd, maar niet helemaal verdwenen. Dus als jij een 'volwaardig'
boeddhistisch lekenleven wil leiden, moet je creatief zijn. Dat is
boeiend. Je zult van je hindernissen je kernpraktijk moeten maken. Dat
is revolutionair. En je zult zelf een stappenplan moeten bedenken met
boeddhistisch materiaal. Dat zou er misschien zo kunnen uitzien:
3 Ga op zoek naar het gif in jouw eigen reactie
De
Boeddha zei vaak dat we ons leven vergallen door onszelf mentaal te
vergiftigen. Door middel van begeerte (grijpen), haat (afwijzen) en
onwetendheid (verblinding). En met permissie: je samenvatting van je
schoonmoeder is aan de giftige kant. 'Afwijzing' toont zich nogal
evident. Maar ook 'verblinding': je legt een complex wezen, een
knooppunt van massaal veel oorzaken en gevolgen, vast in die ene
betonnen eigenschap. Ongetwijfeld heb je je redenen om tot die
samenvatting te komen. Maar je kan er donder op zeggen dat deze zin je
blik op de situatie zo vernauwt dat een boeddhistische manier van
reageren veel moeilijker wordt.
Als je jezelf ertoe kunt brengen
om naar die gedachte te kijken, in plaats van in een rechtvaardiging
ervan te schieten
(Ja-maar-mijn-schoonmoeder-is-echt-zo-je-kent-het-mens-niet-je-moest-eens-weten...)
kun je hier observeren: “Aha, een gedachte. Die speelt nu met mij. Is
dit de mens die ik wil zijn?” En daar is stap 4 al:
4. Beslis: wil je ontwaakter of verdwaasder leven?
Als
een onaangenaam gevoel door je heen raast, is de neiging groot om je
praktijk eventjes aan de haak te hangen. Maar dit is net een cruciaal
moment. Deze rot-situatie is perfect materiaal om je ontwaakte
levenswandel te verdiepen. Omdat dit nu je leven is! Als je er zo naar
kijkt, kan de situatie plots kantelen. Je interesse wordt wakker. Het
opduiken van de zin om dit moment als pratijk te zien, kan als een
intense verlichtingservaring aanvoelen. Je keuzevrijheid neemt toe. Niet
één keer, maar elke keer opnieuw. Tientallen keren per dag ontwaken –
best een fijne ervaring.
5 Kies je tegengif. Discreet
Nu
pas kun je op zoek gaan naar tegengif. Het boeddhisme heeft daarvoor
heel wat handige lijstjes. In dit geval zou je bijvoorbeeld de 'vier
onmetelijkheden' kunnen kiezen. Vier oefeningen om kleinmenselijk gedoe
te overstijgen met een ander menselijk vermogen:
1. Liefdevolle vriendelijkheid: vanuit welwillendheid reageren, ook als snel iets gemeens doen efficiënter (en leuker) lijkt.
2. Mededogen:
naar de ander kijken als een knooppunt van omstandigheden en oorzaken,
ook als hem vastzetten in een slechte eigenschap juister lijkt.
3. Medevreugde: oprecht blij zijn omwille van fijne dingen die de ander overkomen, vooral als je die anders niet zo'n fijn mens vindt.
4. Gelijkmoedigheid: het vermogen ontwikkelen om ontvankelijkheid te zijn, zonder dat je reacties je meteen in alle reactie doen schieten.
Dit
zijn vier mooi vormen van bescherming. Je beschermt niet jezelf ermee –
maar ook de zin om je ontwaken te verdiepen. En wie weet, word je zo
alerter voor mogelijkheden om een fijner contact met je schoonmoeder te
ontwikkelen. Wees niet te streng voor jezelf in deze praktijken. Doe wat
nu mogelijk is. Toon vooral niet dat je iets aan het beoefenen bent.
Anders stink je naar boeddhisme. Dat irriteert schoonfamilies doorgaans.
Verwacht er niet eens al te veel van. En ga weer naar stap 1. Want de
situatie is nu al veranderd.
Tom Hannes is zenboeddhist, radio-columnist, theatermaker- en performer, coach en schrijver van de boeken 'Zen of het konijn in ons brein', 'Let's get mythical' en 'De vijf gezichten van angst'.
Bron: BodhiTv
