Matthieu Ricard, een boeddhist die meer van wetenschap dan van wierook houdt, gelooft dat de neoliberale logica via natuurlijke selectie vervangen zal worden door de coöperatieve logica. Nu de overheid minder dan ooit compassie opbrengt voor de kwetsbare burger, leek een gesprek met de auteur van “Altruïsme. De kracht van compassie” een dringende noodzaak.
Toen David Van Reybrouck vertelde dat Matthieu Ricard naar België kwam, was mijn eerste reactie: Matthieu Qui? Ik bleek een van de grootste Europese denkers uit het boeddhisme niet te kennen.Een denker die bovendien op geen enkele manier zou beantwoorden aan de clichés: bij hem geen voortdurende citaten uit eeuwenoude en hermetische teksten, maar een uitgebreide kennis van wetenschappelijk onderzoek om zijn levensbeschouwelijke overtuigingen aan te toetsen.
‘Bovendien een gewone man in pak in plaats van een Europeaan gehuld in Aziatisch monniksgewaad.’ Alleen dat laatste bleek niet te kloppen toen ik Ricard uiteindelijk ontmoette, aan de Amsterdamse grachten. Waarom hij het belangrijk vindt om de steenrode en saffraangele gewaden te dragen, vergat ik te vragen.
De verbeelding vraagt geen macht
Altruïsme, zegt Matthieu Ricard, is niet hetzelfde als empathie, solidariteit, broederlijkheid, bezorgdheid of wederkerigheid. ‘Als er verschillende woorden zijn om verwante begrippen te omschrijven, dan zijn daar goede redenen voor.’ Al te vaak wordt altruïsme verward met empathie, zegt Ricard, en dan nog vooral met het soort empathie dat hij omschrijft als affectieve resonantie: ik lijd omdat ik zie dat jij lijdt.
‘Empathie levert heel belangrijke informatie en ze functioneert vaak als een knipperlicht dat ons waarschuwt dat iemand behoefte heeft aan hulp of steun. Maar mensen die zich voortdurend in die alarmfase van menselijke betrokkenheid bevinden, zullen snel “opbranden”. Zij putten zichzelf emotioneel uit, omdat hun gevoelswereld overgenomen wordt door het signaal dat anderen geven. Als het brandalarm dag en nacht afgaat in je huis, ga je er ook onderdoor.’
Echt altruïsme is volgens Ricard een mentale ingesteldheid, een motivatie en een intentie. ‘Het uitgangspunt is om ondubbelzinnig goed te doen voor iemand anders. Dat kan zijn door het welzijn van die ander te verhogen of door zijn lijden te verminderen of op te heffen – in dat geval zou je het ook compassie kunnen noemen.’
Lees verder: MO